Is (g)apen aanstekelijk bij orang-oetans?

Dat is een missend puzzelstukje in de huidige literatuur – er is veel onderzoek gedaan naar andere primaten, zoals bonobo’s en chimpansees. Maar voor orang-oetans is minder aandacht geweest. Tot nu toe.

Ik, Linde Oostinga en mijn medestudent Vinne van Buuren waren razend enthousiast toen we erachter kwamen dat we onze masterscriptie konden schrijven over deze fantastische dieren. Maar hoe onderzoek je empathisch vermogen? Hierbij gaan we terug naar de oertijd, waarbij het voor ouders cruciaal was om te interacteren met hun kind en anderen – puur om de overlevingskansen te vergroten. Huilt het kind? Dan moet de ouder erachter komen wat er mis is. Raken soortgenoten in paniek? Dan vlucht je als groep. Kortom: interacties en kopiëren van gedrag is vanuit evolutionair oogpunt van cruciaal belang. Aanstekelijk gapen is een voorbeeld van gedragssynchronisatie: als iemand gaapt, is de kans groot dat jij snel daarna ook zult gapen. Dit kan een teken zijn van een soort ‘oer-empathie’, zo is gevonden dat gapen aanstekelijker werkt wanneer iemand gaapt die je aardig vindt.

Genoeg over empathie. We gingen naar Apenheul. Met op zak: een tv, met daarop filmpjes van (al dan niet) gapende orang-oetans, camera’s en papier. Aangezien het winter was, was Apenheul gesloten voor bezoekers, waardoor de orang-oetans veel aandacht voor het onderzoek hadden. Dag in, dag uit, reden we de tv binnen in het verblijf van Apenheul, en plaatsten de televisie voor het raam. We lieten ze twee soorten filmpjes zien, de ene dag van een echte orang-oetans. De andere dag van een orang-oetans avatar genaamd Waldo, gemaakt door 3D artiest Paul Kolbrink. Terwijl de tv aanstond met de filmpjes, registreerden we verschillende gedragingen, zoals eten, spelen, krabben, aandacht voor het scherm en uiteraard gaapgedrag.

De dataset is nog niet compleet want er werd over het algemeen te weinig gegaapt, maar voor onze scriptie gaan we deze wel alvast analyseren. Ik weet in ieder geval één ding: ze hebben empathie. Ze vlooien elkaar. Ze spelen. Ze komen bij het raam zitten als je binnenkomt. Ze nemen waar, interacteren en onthouden je gezicht. Nu hopen dat de data het eens is met onze voorspelling!

Dit project is een samenwerking tussen Evy van Berlo, Jorg Massen, Paul Kolbrink en Mariska Kret.