Emotions under debate / Emoties ter discussie

Voor de Nederlandse versie, zie hieronder

For several years, I have been engaged in a scientific debate with a group of American researchers led by Lisa Feldman Barrett, one of the most prominent scholars in emotion research. With over 200 scientific articles to her name and a strong public presence through books and lectures, she is widely recognized beyond academia. Since I don’t fully agree with the theory she endorses, she attempts to push me into the “opposing camp,” portraying me in sharp written responses as either a critic or someone who simply doesn’t understand her theory.

Polarization, a concept often associated with societal issues (think Gaza–Israel, anti-vaxxers–woke, left–right), is unfortunately common in science as well. Along with PhD candidate Karlijn van Heijst and colleague Annemie Ploeger, I strive to integrate two major theories on the origins of emotions: Basic Emotion Theory and the Theory of Constructed Emotion.

The first theory strongly emphasizes nature, proposing that emotions are universal, biologically hardwired phenomena with distinct neurophysiological patterns and behaviors. Barrett’s theory, in contrast, argues that emotions are constructed in the moment by the brain, integrating sensory input with past experiences (nurture). This suggests that emotions, like anger, do not exist independently of our brain’s interpretation. Instead, context, culture, and language create vast variability in how emotions are expressed and experienced.

Despite the heated debates between both camps, they seem to talk past each other—and for good reason: they are discussing different things. One theory primarily addresses emotion, the other feeling—and those are not the same. Emotions are relatively short, automatic reactions to events, often with clear bodily changes. Imagine a tarantula suddenly jumping onto your face—your heart races, your eyes widen. A feeling, however, is a subjective experience of varying duration. When recalling a beautiful moment before falling asleep, you realize you feel happiness. While emotions are often unconscious, feelings are conscious interpretations of emotional responses—like recognizing your fear of spiders when your body reacts.

According to Barrett, emotions and feelings are always connected. While this is often true for humans and other animals with higher consciousness, it doesn’t have to be. People are not always aware of their emotions, a fact confirmed by research—sometimes, a therapist is needed to unlock them.

Barrett rarely considers animals in her work, but emotional responses have evolutionary significance—for survival, it is useful to instinctively recoil from danger. Many species exhibit emotional behaviors. In 1872, Darwin was the first to describe similarities in emotional expressions across species in The Expression of the Emotions in Man and Animals. He even suggested that insects display behaviors that mirror emotions like “anger” or “fear.” While modern science is more cautious with such labels, it is clear that each species has its own behavioral repertoire, which we risk misinterpreting through a human lens. However, even fruit flies exhibit “emotion primitives”, the fundamental building blocks underlying emotional responses.

These include basic, universal mechanisms like arousal (activation level), valence (positive or negative evaluation), and fundamental behavioral tendencies (approach vs. avoidance). These primitive elements provide the foundation upon which complex emotions and feelings are built, often through interactions with cognition and environment.

I titled my response to Barrett’s critique: Beyond Right and Wrong: Fostering Connection in Emotion Theory Debates. Convincing Barrett isn’t necessary, but a productive dialogue could move the field forward. History teaches us that the truth often lies in the middle—even the once rigid nature–nurture debate has been refined through epigenetics, showing that genes express themselves depending on environmental factors. Though Basic Emotion Theory and the Theory of Constructed Emotion may seem irreconcilable, I believe they can complement each other. Instead of drawing battle lines, we should focus on filling the gaps in our knowledge through thoughtful, collaborative research.

“The ability to compromise and find common ground is not a weakness; it’s a strength.” — Barack Obama

***

Sinds een aantal jaar ben ik verwikkeld in een wetenschappelijke discussie met een groep Amerikaanse onderzoekers onder leiding van Lisa Feldmann Barrett, een van de meest prominente onderzoekers op het gebied van emotie. Ruim 200 wetenschappelijke artikelen heeft zij op haar naam staan en door haar publieksoptredens en boeken is ze ook onder niet-wetenschappers vrij bekend. Omdat ik het niet 100% eens ben met de theorie die zij omarmt, probeert ze me het ándere kamp in te duwen, door mij in onhoffelijke schriftelijke reacties op mijn schrijven af te schilderen als tegenstander of als iemand die haar theorie niet begrijpt.

Polarisatie, een begrip dat vaak opduikt in maatschappelijke kwesties (denk: Gaza – Israël, wappies – woke, links – rechts) is ook in de wetenschap een voorkomend fenomeen, helaas. Samen met promovendus Karlijn van Heijst en collega-onderzoeker Annemie Ploeger probeer ik twee populaire theorieën over de herkomst van emoties, ‘Basic Emotion Theory’ en  ‘Theory of Constructed Emotion’ te integreren.

De eerste theorie legt sterk de nadruk op ‘nature’. Vanuit die zienswijze zijn emoties universele, biologisch vastgelegde verschijnselen met specifieke neurofysiologische signalen en gedragingen. De tweede, ontwikkeld  door Barrett, stelt dat emoties door de hersenen in het hier en nu worden geconstrueerd door de integratie van zintuiglijke input en eerdere ervaringen (‘nurture’). Dit betekent dat bijvoorbeeld de emotie ‘woede’ niet buiten de interpretatie van onze hersenen bestaat. Context, cultuur en taal zorgen voor enorme variabiliteit in hoe emoties worden geuit en ervaren.

Hoe hard de onderzoekers uit beide kampen ook roepen, ze lijken elkaar maar niet te verstaan. Logisch, want ze hebben het over iets anders. De ene theorie gaat vooral over emotie, de ander over gevoel – en dat is niet hetzelfde. Een emotie is een relatief korte, automatische reactie op een gebeurtenis, vaak met duidelijke veranderingen in je lijf. Stel, er springt ineens een tarantula op je gezicht: je hartslag schiet omhoog en je ogen sperren zich wijd open. Een gevoel daarentegen is de subjectieve ervaring van gevarieerde duur, zoals wanneer je voordat je gaat slapen nog eens terugdenkt aan een mooi moment van de dag en je je realiseert dat je blijdschap ervaart. Terwijl emoties vaak onbewuste processen zijn, zijn gevoelens bewust. Een gevoel kan voortkomen uit een emotie, als een soort interpretatie ervan: ik ben bang want ik voel mijn hart sneller kloppen. Jee, wat háát ik spinnen, ik voel de angst tot in mijn tenen.

Emoties en gevoelens zijn volgens Barrett aan elkaar verbonden. Ik denk dat dat in het geval van mensen en andere dieren met een verhoogd bewustzijn inderdaad meestal zo is. Maar het hoeft niet. Ik ben me lang niet altijd bewust van mijn emoties en de wetenschap  bevestigt dat ik daarin niet alleen sta. Mensen hebben soms een therapeut nodig om het deurtje open te zetten!

Barrett is niet gewend om naar andere dieren te kijken dan de mens. Maar juist omdat emotionele reacties evolutionair nut hebben ( om te overleven is het bijvoorbeeld best handig om snel en automatisch terug te deinzen voor gevaar), zie je ze terug in veel verschillende diersoorten. Darwin beschreef in zijn monografie uit 1872, The Expression of the Emotions in Man and Animals, als eerste de vele overeenkomsten in uitingen van emotie bij verschillende diersoorten. Hij stelde dat zelfs bij insecten bepaalde gedragingen de expressie weerspiegelen van emoties die homoloog zijn aan die van de mens   (zoals “woede” en “angst”). We weten nu dat het teveel vanuit de mens gedacht is om dit soort labels al te makkelijk bij allerlei diersoorten te gebruiken. Elke diersoort is uniek en heeft zijn eigen palet aan gedragingen, gedragingen die we missen als we hen puur door onze mensenbril bekijken. Maar zelfs fruitvliegjes beschikken over iets wat je zou kunnen omschrijven als ‘emotion primitives’, de fundamentele  basisprocessen die ten grondslag liggen aan emotie.

Ze omvatten eenvoudige, universele mechanismen zoals arousal (de mate van activatie), valentie (positieve of negatieve beoordeling), en basale gedragsneigingen (zoals ergens op af gaan of juist iets vermijden). Deze primitieve elementen vormen de basis waarop complexe emoties en gevoelens voortbouwen, vaak door interacties met cognitieve processen en omgevingsfactoren.

‘Beyond Right and Wrong: Fostering Connection in Emotion Theory Debates’, zo luidt de titel van mijn antwoord op haar reactie op ons artikel. Barrett overtuigen hoeft niet, maar een goed gesprek kan ons verder helpen. De geschiedenis leert ons dat de waarheid meestal in het midden ligt. Zelfs het ooit sterk gepolariseerde nature-nurture debat heeft nuance gekregen door de kennis over epigenetica (bepaalde genen komen alleen tot expressie onder specifieke omgevingsomstandigheden). Ook al lijken de twee emotie-theorieën op het eerste gezicht onverenigbaar, ik denk dat ze elkaar kunnen aanvullen en dat we samen op zoek moeten gaan naar manieren om de gaten in onze kennis op te vullen met mooi onderzoek.

“The ability to compromise and find common ground is not a weakness; it’s a strength.” – Barack Obama