Bij robots denken we niet direct aan gevoelens. We zien naast de robots die werkzaam zijn in fabrieken steeds meer robots in de rest van onze maatschappij. Zo is er de robot-stofzuiger, de keuken-robot en rijdt wellicht de robot-auto binnenkort door onze straten. Een ander voorbeeld is de seks- en liefdes-robot, die eenzame mannen gezelschap houdt en aan hun trekken doet komen. In tegenstelling tot een echte vrouw heeft deze altijd zin en gladde benen. Is seks een klusje dat opgeknapt kan worden door een apparaat? En liefde? Kan de liefde voor een robot de liefde voor een mens vervangen? En hoe zit het met wederzijdse liefde? Wat zou het betekenen als deze perfecte robot-vrouw verliefd wordt op haar eigenaar? Wat zijn de gevolgen van dat soort gevoelens voor mens…en robot?
Eerder blogde ik al over hoe moeilijk het is om robots emoties, empathie of moreel bewustzijn te geven. Dat robots emoties kunnen uiten is relatief eenvoudig en niets nieuws. Misschien herinnert u zich de tamagochi nog wel, het immens populaire virtuele huisdier-robotje van de jaren ’90 dat honger kon lijden, ziek kon zijn of zelfs dood kon gaan, wat, uit eigen herinnering sprekend, erg naar was. Ook zijn robot-poppen die kunnen lachen en huilen al decennia-lang populair speelgoed. Het is de mens nog niet gelukt robots te laten voelen. (Kijk hier wat een robot daar zelf over te zeggen heeft.) Toch is het belangrijk om over de eventuele gevolgen van zo’n ontwikkeling na te denken. Juist omdat er grote interesse is voor gevoelige robots, zowel bij het brede publiek en potentiële kopers als bij ontwikkelaars en wetenschappers, bestaat de kans dat er in de toekomst gevoelsrijke robots rondlopen.
Laten we een sprong maken naar een tijd waarin robots net als wij, verliefd worden. Verliefd zijn, wat betekent dat? Natuurlijk, seksuele aantrekkingskracht speelt een grote rol bij verliefdheid, maar het is veel meer dan dat. Bij verliefdheid horen vlinders in de buik, dagdromen, de drang om voor de ander te zorgen en hem/haar te liefkozen en een heel kleurenpalet vol emoties zoals blijdschap, optimisme en opwinding die snel en afwisselend plaatsmaken voor onzekerheid, jaloezie en somberheid. Stel dat een robot tot dit alles in staat is. Hij of zij kan deze gevoelens niet alleen uiten, maar ook echt voelen. Zal deze robot dan onze geliefde proberen te verleiden, zoals de knappe Ava in de film Ex Machina? Zo ja, dan snap ik Caleb, die compleet door haar betoverd raakt een stuk beter.
Als een superintelligent systeem gevoelig is en verliefd kan worden, ligt de kunst van het verleiden binnen handbereik. Ik probeer me voor te stellen hoe ik me zou voelen als een aantrekkelijke en gevoelige robot-vrouw mijn geliefde probeert te verleiden. Word ik jaloers op een robot? Terwijl ik dit schrijf voel ik het al opkomen. Ja dus. Dat was nog eens een simpel gedachten-experiment! Het is ook logisch. De hersenen van de mens zijn sociaal. Dat betekent dat een groot deel ervan is vormgegeven om goede sociale contacten aan te gaan, zowel in een groep als één op één. In de loop van de evolutie is dit wat ver doorgeslagen. Immers we zien gezichten in de wolken, lichamen in de schaduw van een boom, horen emotie in muziek, zien het in een schilderij, associëren de geur van versgebakken cake direct met oma en proeven de liefde wanneer ons eten met dat ingrediënt is bereid. Dus jaloers worden op een robot is zo ingewikkeld nog niet. En verleid worden door een verliefde robot is een eitje.
Verliefde robots zullen dan ook, zo verwacht ik, succesvol zijn in de liefde. Tot nu toe zijn er, voor zover ik weet, alleen nog maar vrouwelijke seks-robots op de markt. Zodra we zover zijn dat we een robot kunnen ontwikkelen met menselijke eigenschappen zoals emoties, ontstaat er een nieuwe situatie. In dat geval zullen de eerste vrouwelijke exemplaren als zoete broodjes over de toonbank vliegen, vergelijkbaar met een nieuwe Apple gadget. Daarom zal ik drie denkbare scenario’s schetsen die mogelijk volgen op robot-vrouwen met vlinders in de buik.
Scenario 1. Vrouw ruimt robot uit de weg
De mensenvrouwen staan al tijden droog en besluiten zich te verenigen. Ze smeden een plan om het systeem van robots te hacken waardoor deze extreem jaloers worden op elkaar en ze elkaar te lijf gaan omwille van de competitie om de mannen. Verblind door liefde zullen onze mannen te laat iets door hebben. Gevolg: de robots verdwijnen als sneeuw voor de zon.
Scenario 2. Robot kiest celibatair bestaan
Wetenschappers werken hard om robots moreel besef bij te brengen. . Lukt dat voordat de robot verliefd wordt? Zo ja, dan zal de robot doemscenario 1 kunnen voorspellen en willen voorkomen. Met als gevolg dat de robotvrouw ervoor kiest haar verliefdheid niet te uiten en ze haar dagen liever slijt in een klooster.
Scenario 3. Het menselijke ras sterft uit
Goed nieuws voor moeder aarde. Doordat de mannen opgeslokt worden door hun robots, willen ook de vrouwen een sensitieve, knappe vent die er altijd voor hen is. Niet lang na de lancering van de fem-bot verschijnt dan ook een mannelijke versie op de markt, gevolgd door robot babies die niet huilen en niet poepen. Mannen en vrouwen zijn perfect gelukkig in hun robot-gezin.
In mijn hoofd dient zich alweer een vierde en een vijfde scenario aan, maar die laat ik aan de fantasie van de lezer over. We weten simpelweg niet wat er zal gebeuren als robots op grote schaal verliefd worden! Zoals ik in mijn vorige blog al schreef is het onmogelijk om, mochten we ooit zo ver komen, met zekerheid vast te kunnen stellen dat ze daadwerkelijk verliefd zijn. We kunnen ons immers niet in hen verplaatsen. De scenario’s slaan ook een cruciale stap over. Namelijk, op het moment dat we in staat zijn robots te ontwikkelen die verliefd kunnen worden, zijn we eigenlijk al te laat om in te grijpen. Als ze het echt kunnen worden op dezelfde manier als wij, dan zou dat belangrijke ethische consequenties met zich meebrengen. Hebben wij bijvoorbeeld nagedacht over wetten die zowel ons, mensen, als de robots beschermen? Er zijn al wetenschappers en instanties die zich hiermee bezig houden. Maar er, wordt momenteel te weinig nagedacht over de mogelijke lange termijn gevolgen van superintelligente systemen die eveneens over sociale intelligentie beschikken. Dit komt voornamelijk doordat de problemen die op de korte termijn kunnen ontstaan al ingewikkeld genoeg zijn. Het Open Roboethics Initiative houdt zich bezig met deze ingewikkelde vragen. Een greep uit de doos: ‘Mag een zorgrobot alcohol of onbeperkt voedsel serveren onafhankelijk van de problematiek van de patiënt?’ ‘Hoeveel sociale interactie met een robot is sociaal acceptabel?’ ‘Mogen robots beslissen over leven en dood en ingezet worden als autonome wapens?’ Het zal waarschijnlijk onmogelijk zijn om elk ethisch dilemma met wetten te ondervangen. Toch zijn er diverse pogingen gedaan naar wetten omtrent robots. Sciencefiction auteur Isaac Asimov ontwierp drie wetten voor robots:
Later ontwierpen ook de wetenschappers Robin Murphy en David Woods wetten voor verantwoordelijke robotica:
Opvallend is dat in bovengenoemde wetten de mens boven de robot staat Sterker nog, over wetten voor robots is helemaal niets te vinden. Maar wat als robots gevoelens hebben en verliefd worden? Verdienen zij dan geen bescherming? En wat als de mens een schepsel heeft gecreëerd dat in alle opzichten beter is dan de mens? Verdient de mens dan nog de eerste plaats? Ik zie de ontwikkeling van de robot met veel interesse tegemoet. Robots zullen we meer en meer nodig hebben. Of het tot een robot-maatschappij komt waar Hiroshi Ishiguro van droomt is niet met zekerheid te zeggen, maar ik denk dat de kans reëel is.